دو هموطن عزیز با ارسال نامه به اینجانب، به طرح سوالهای مهمی در زمینه صنعت نفت و گاز ایران پرداخته اند که در ذیل عین نامه ها را (و با کسب اجازه ای که از این عزیزان کرده ام عین نام نویسندگان) را نقل می کنم و سعی می کنم در دو وضعیت سنجی به سوالهای این عزیزان پاسخ گویم.

 

با سلام به شما خانم ژاله وفای عزیز،

 

اینجانب کیان تقوی مقالات شما را در اینترنت بدنبال ۲۵ شماره ای که در باره مشکلات آموزش و پرورش ایران نوشتید با علاقه دنبال می کنم به ویزه تحلیهای رسا و خوبتان در مورد بودجه را و از آنجا که دبیر هستم محتوای آنها را نیز به شاگردان خود می آموزم.

 

در زمینه ای می خواستم با شما درد دل کنم و نیز در این رابطه طرح چند سوال کنم. متاسفانه ما ملت مصرف زده ای هستیم. من خود شاهدم که اغلب خانواده ها فرهنگ استفاده ازسیستمهای گرمایشی خصوصا گازی را نمی دانیم. در این زمینه فرهنگ سازی نیز از طرف دولت و نهاد های اجتماعی بسیار کم شده است چرا که مثلا با لباسی آستین کوتاه در خانه می گردیم ولی شوفاژ ها را روی آخرین درجه روشن می گذاریم. حتی اگر بایستی قیمت سرسام آور گاز را بپردازیم، این رفتار غلط را تغییر نمی دهیم. من سعی وافر کردم که به دانش آموزانم اهمیت کم مصرف کردن انرژی و عدم اسراف آن را بیاموزم. بعلت شغلم میدانم که تغییرات فرهنگی دیر به نتیجه میرسند اما اگر نا امید نشویم عاقبت به نتیجه می رسند. به همین دلیل پیگیر بودن ما معلمان و دبیران شاهدید که اعتراضات صنف ما نیز ار نفس نمی افتد و به امید تغییرات اساسی آن اعتراضات را با جدیت ادامه می دهیم.

 

سه سوال دارم از حضورتان

 

1-آیا دولتهای مختلف در ایران توانسته اند برنامه ای را برای کم کردن مصرف نفت و گاز در ایران پیاده کنند؟ شنیده ام مصرف گاز در ایران چند برابر میانگین جهانی است .

 

 

 

2- آیا مصرف داخلی گاز ایران، محلی برای صادرات گاز گذاشته و یا خواهد گذاشت ؟

 

 

 

3- آیا با توجه به فشاری که تحریم نفت بر ایران وارد کرده است، بهره برداری از نفت دریای خزر و یا گاز پارس جنوبی برای ایران بصرفه است برای صادرات ؟

 

موید باشید-کیان تقوی

 

 

 

 

 

خانواده هموطنی نیز سوالهای خود را با اینجانب به شرح ذیل مطرح کرده اند.

 

 

 

خانم وفای گرامی

 

 

 

با درود فراوان به شما بانوی گرامی، بنده و اعضای خانواده از خوانندگان همیشگی مقالات و وضعیت سنجی های شما در تارنمای انقلاب اسلامی در هجرت هستیم. وضعیت سنجی های قرادادها با روسیه بنظرمان بسیار جالب و مهم آمدند چرا که به زوایایی اشاره کردید که از چشم مردم پنهان می مانند. راه حل هایی که در چهار بعد اجتماعی نیز ارائه دادید مایه امیدواری است که ملت ایران می تواند بعد از سرنگونی حاکمیت زر و زور، ایران را در آبادی بسازد و مشکلات کشور راه حل دارند. اما پس از مطالعه آنها اجازه بفرمایید چند سوال را که برای اینجانب و همسرم و پسر دانشجویمان پیش آمده را با شما مطرح سازم.

 

1- با توجه به وضعیت جهانی نفت و احتمال تحریم نفت و گاز روسیه آیا ایران توانا است که با ارائه نفت و گاز خود، بازار را در دست بگیرد و آیا حاکمیت اصلا تدابیری در این زمینه سنجیده است؟ البته از بس این نظام بی کفایت است بعید به نظر میرسد که تدابیری سنجیده باشد.

 

2- اما از آنجا که اخباری که در این زمینه منتشر می شوند ضد و نقیضند، اشخاصی که مسئله را بطور مداوم دنبال نمی کنند اما علاقمند به دانستن سرنوشت کشور هستند همانند امثال من، از این اخبار ضد و نقیض سردرگم می شوند لذا از شما خانم ژاله وفا خواهش می کنم در این زمینه سیاست حاکمیت جمهوری اسلامی و نیز در رابطه به آنچه که در وضعیت سنجی ها در زمینه سیاست روسیه گفتید برای ما مردم مشخص کنید که آیا در بلبشوی بازار نفت و گاز ایران آینده ای دارد؟

 

3- اصولا وضعیت واقعی صادرات خصوصا گاز ایران در چه وضعیتی است؟ آیا ایران امکان این را دارد که به اروپا گاز ارسال نماید؟ و آیا کشورهای رقیب، بازار ایران را خراب می کنند یا خیر؟

 

4- اگر دولت سیزدهم پول نفت خود را توانسته است وصول کند پس چرا قیمت کالاهای اساسی را برای جبران کسر بودجه بالابرد با اذن به اینکه مردم دست به شورش میزنند .

 

 

ارادتمندان

 

خانواده شیدایی

 

 

 

با درود به هموطنان عزیزی که سوالهای بسیار مهمی را مطرح کرده اند.

 

 اینجانب البته در دنباله وضعیت سنجی هایی که در رابطه با قراداد های پنهان ایران و روسیه نوشته بودم، قصد پرداختن به برخی از این مسائل را داشتم. اما شما عزیزان در مقابل، سوالهای مشخص طرح کرده اید و از آنجا که موضوع روز است و می تواند سوالات بسیاری از هموطنان نیز باشد، در دو شماره به سوالهای شما عزیرا پاسخ می د هم. چرا که بررسی نسبتا دقیق مسئله نیازمند توضیح است.

 

 برای روشن تر شدن مسئله اینجانب ناچارم در پاسخ دادن به سوالهای شما ترتیب آنها را جابجا و برخی را با هم ادغام کنم. ابتدا به سوالهای مخصوص مصرف زدگی اقتصاد ایران و نیز مسئله گاز که از جمله سوالهای دو پرسشگر گرامی هستند می پردازم. چون مساله نفت آمار جداگانه ای دارد.

 

ابتدا به پاسخ به سوال 2 و 3 آقای کیان تقوی گرامی دبیر دلسوز می پردازم:

 

 

سوال 3- آیا با توجه به فشاری که تحریم بر ایران وارد کرده است، بهره برداری از نفت دریای خزر و یا گاز پارس جنوبی برای ایران بصرفه است برای صادرات ؟

پاسخ : اینجانب همواره مخالف فروش نفت بصورت خام به قصد درآمدزایی برای دولت بوده و خواهم بود. چرا که این ماده ذیقیمت از آن نسل ما تنها نیست و ساخت ترکیبات نفت در طبیعت میلیونها سال زمان برده است و زمانی خواهد رسید که بشریت به حماقت خود پی خواهد برد که در مصرف نفت و گاز همه زمانی و همه مکانی نگاه نکرده چرا که افق دید قدرتمدار آن تصمیم گیرنده و ملتها و اقتصادهای مصرف زده، کوتاه است و به نتایج وخیم آن توجه نمی کنند و زمانی که امیدوارم چندان دور نباشد سطح خود آگاهی بشر بجایی می رسد که متوجه خواهد شد که چه ماده ذیقیمتی را با چه سرعتی صرفا برای تامین انرژی سوخت به هدر داده و در کنارش نیز آلودگی شدیدی در جهان نیز ایجاد کرده است. از دید اینجانب از نفت می توان بسیاری مواد با ارزش افزوده در پتروشیمی ها تولید کرد که آنها را نیز بایستی به اندازه ای مصرف کرد که حق طبیعت و محیط زیست را بجای آورد و اندازه استفاده از آنها بحدی باشد که به محیط زیست همه جانداران منجمله بشر در دراز مدت برای زیست همه انسانها صدمه نزند. اما در میادین مشترکی که حق مشاع ایران نیز برسمیت شناخته نمی شود مثل پارس جنوبی، نمی توان براحتی گذاشت که کشوری مثل قطر، ثروتهای ملی ایران را استخراج کند و ایران توانا به استخراج نفت و گاز نباشد. لذا چنانچه قرار باشد سرمایه گذاریهایی در صنعت نفت و گاز صورت گیرد مسلما به صرفه تر است که در میادین مشترک این سرمایه گذاریها انجام گیرد تا من باب نمونه در میادین نفت و گاز ایران در دریای خزر که هنوز ایران بهره برداری را شروع نکرده و بهره برداری نیز بعلت وجود میادن نفت در قعر دریاآسخت تر و پرهزینه تر است.

 

 

 

سوال 2 -آیا دولتهای مختلف در ایران توانسته اند برنامه ای برای کم کردن مصرف نفت و گاز در ایران پیاده کنند؟

و بخشی ازسوال 3 خانواده شیدایی : اصولا وضعیت واقعی صادرات خصوصا گاز ایران در چه وضعیتی است ؟

 

 جهت روشن شدن میزان شدت مصرف انرژی در ایران بهتر است مقایسه ای بدست دهیم.

 

 ابتدا تذکر دهم که بر این امر واقفم که هیچگاه نمی شود موقعیت دوکشور را دقیق با یکدیگر مقایسه کرد خصوصا که نمی توان یک کشور مثل آلمان را که جزء توانا ترین کشورهای صنعتی است با وضعیت ایران فعلی که زیر یوغ یک نظام استبدادی است مقایسه کرد. اما هدف از این مقایسه این است که دو کشور با جمعیت برابر و وسعت های نابرابر،( آلمان یک پنجم ایران مساحت دارد ) چرا در دو وضعیت کاملا متفاوت اقتصادی قرار دارند. از دید اینجانب مردم ایران نیز چنانچه اهداف انقلاب خود را یعنی کسب آزادی و استقلال و حقوند شدن را با جدیت تمام برای رشد و توسعه پی بگیرند، آنهم مطابق حقوق خود، هیچ از سایر کشورها کم ندارند و چه بسا از نعمات فراوان تری هم برخوردارند.

 

 سرانه مصرف انرژی‌های پاک در آلمان ۲۲۱ برابر ایران است. در صورتی که آلمان از کمبود انرژی خورشیدی رنج می برد و ایران به وفور از این نعمت برخوردار است ولی دولتهای نظام ولایت فقیه با "صرفه" تر می دانند که انرژی فسیلی مصرف کنند ولی روی انرژی های تجدید پذیر و پاک سرمایه گذاری کافی نکنند. آلمان به اندازه یک پنجم کل مصرف انرژی ایران، تنها انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌کند. حتی سرانه مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر ترکیه ۴۵ برابر ایران است.

 

 

در مقام مقایسه، آلمان با اقتصادی ۲۰ برابر بزرگتر از اقتصاد ایران (بانک جهانی در سال 2021بر اساس نرخ جاری دلار، تولید ناخالص داخلی آلمان برای سال 2020 آلمان را ۳.۸ هزار میلیارد دلار و ایران را ۱۹۱ میلیارد دلار برآورد کرده است) کمی بیش از ایران مصرف انرژی دارد. ایران به‌طور میانگین سالانه حدود ۲۵۰ میلیارد مترمکعب گاز در کشور مصرف می‌کند.

 

این مصرف در کشور آلمان بطور متوسط از سال 1980 تا سال 2022 بطور میانگین در حد 5/90 میلیارد متر مکعب است. در نظر باید داشت که آلمان کشوری 83 میلیونی است که هم منازل و هم صنایع بزرگ آن به گاز وابسته هستند و سطح صادرات آلمان در سال 2021 از دوران پیش از کرونا هم فراتر رفت و صادرکنندگان آلمانی توانستند با وجود کمبود مواد اولیه و اختلال‌هایی که در زنجیره تأمین جهانی به وجود آمده بود، میزان صادرات کشور خود را به ۱۳۷۶ میلیارد یورو برسانند.

 

 برای نمونه آمارهای بین‌المللی، از جمله آژانس بین‌المللی انرژی یا شرکت «بی‌پی» نشان می‌دهد که سرانه مصرف انرژی در ایران دو برابر متوسط جهانی است. سرانه مصرف انرژی ایران در سال گذشته ۱۴۳ گیگاژول بوده، در حالی که متوسط مصرف سرانه انرژی جهان ۷۱.۴ گیگاژول بوده است.

 

میزان تولید و مصرف گاز طبیعی در ایران / مصرف سالانه گاز طبیعی ایران ۹ میلیارد مترمکعب افزایش می‌یابد.

 

مطابق آماری که مجید چگنی مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در سومین روز از بیست‌ و ششمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی («فلزات آنلاین»، در 26.02.1401) ارائه کرده است: "به‌طور میانگین سالانه حدود ۲۵۰ میلیارد مترمکعب گاز در کشور مصرف می‌شود، مجموع گاز تحویلی به شبکه در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۶۹ میلیارد مترمکعب بود که ۱۲۲ میلیارد مترمکعب در بخش خانگی و تجاری و ۷۱ میلیارد مترمکعب در بخش نیروگاهی مصرف شد. طبق برنامه‌‎ریزی‌های انجام‌ شده، مقدار کل گاز تزریقی به شبکه امسال روزانه ۴۵ میلیون مترمکعب افزایش می‌یابد و به حدود ۲۷۸ میلیارد متر مکعب می‌رسد. این مقدار در سال گذشته یعنی سال 1400 برابر با ۲۶۹ میلیارد مترمکعب بود که این افزایش تولید از فاز ۱۴ و فاز ۱۱ پارس جنوبی خواهد بود." 

 

 مجموعه متفاوتی که درآمدهای نفت و گاز ایران با اقتصاد های مسلط و با اقتصاد ایرانی می دهد: 

 

واقعیت مصرف محور شدن اقتصاد ایران که بعلت بی کفایتی دولتها و نداشتن برنامه ای مطابق با حقوق پنجگانه انسان و طبیعت رخ داده است، باعث شده که در وطن ما ایران، مجموعۀ اقتصاد نفت با اقتصادهای مسلط صنعتی، و مجموعه درآمدهای نفتی با کل مصرف نفت در ایران، هر کدام نوعی مجموعۀ متفاوت در دو محل متفاوت، بدهند.

 

اولین مجموعه را نفت و گاز در کشورهای صنعتی مسلط می دهد که در آنجا یک پویایی تولید ایجاد می کند. یعنی نفت و گاز صادراتی به این کشورها مولد می شوند و در تولید بکار می افتند و لذا ایجاد اشتغال نیز می کند و اقتصاد آنها را براه می اندازد.

 

مجموعۀ دوم که نفت و گاز و درآمدهایش، در درون اقتصاد زیر سلطۀ کشور ما می دهد این است که آن درآمدها یک پویایی از مصرف ایجاد می کنند و صرف واردات می شود. این پویایی تمامی خطوط اساسی سیاست اقتصادی ما و در نتیجه سیاست نفتی ما را تعیین می کند. در واقع امر چه در دوران پهلوی و چه در دوران نظام ولایت فقیه، آن نفتی که از چاه های ما بیرون کشیده می شود، در اقتصادهای مسلط تبدیل می شود به مادۀ مولد برای ایجاد اشتغال و کار و کارآیی اقتصاد و درآمدش در درون کشور ما برعکس، اقتصاد ما را دچار تجزیه می کند و نه تنها اقتصاد را براه نمی اندازد، بلکه مثل یک دستگاه مکنده ای می شود و محصولات آنها را به درون کشورما وارد می کند و ضربه به اشتغال و ابتکار می زند چرا که تولید داخلی را از کار می اندازد، علاوه بر سرمایه های ملی که نفت و گاز هستند، سایر سرمایه های ملی دیگر را- بخصوص نیروهای محرکه ای که استعداد های درخشان علمی و فنی ما هستند و همچنین حاصل کار مردم- روزبروز بیشتر و در ابعاد گسترده تری می مکد و بطرف اقتصاد کشورهای مسلط سوق می دهد.

 

لذا معتقدم ایران با داشتن نعمتی همانند تابش خورشید و با توجه به اینکه میزان تابش خورشیدی در ایران ۲۰۰۰ kWh/m2/yr یکی از بزرگترین مقادیر در جهان است که برای نمونه بیش از دو برار میزان تابش متوسط خورشیدی سالانه در آلمان است و امکان استفاده از انرژی بادی در بسیاری از نقاط ایران ( اطلس آن را آلمانیها برای ایران تهیه کرده اند) که از انرژی های پاک هستند، نبایستی نه در داخل و نه به قصد صادرات نفت را بعنوان ماده خام بفروشد.هم بعلت با ارزش بودن نفت و هم بخاطر میزان آلودگی و دی اکسید کربنی که ایجاد می کند.

 

 

 

از اینرو مخالف هر گونه استخراج نفت بدین مقصود هستم. دولت حقوندی در آینده ایران لازم است که با پایه گذاری کردن یک اقتصاد تولید محور و حقوند( با رعایت حقوق چهارگانه انسان و حق طبیعت)، اقتصاد ایران را از تک محصولی نفت رها سازد و ارزش این ماده را بداند و بودجه دولت ها در آینده به در آمد نفت وابسته نباشد. لذا از دید اینجانب بهره برداری از منابع نفتی خصوصا آنهایی که با سایر کشورها نیز مشترک نیست و متعلق به نسلهای آینده نیز هست، نبایستی اکنون و با عجله به قصد درآمد زایی آنهم برای نظامی مافیایی صورت گیرد. یاد آور شوم که آقای زنگنه وزیر نفت دوران خاتمی و روحانی مسابقه در استخراج نفت و فروش آن گذاشته بود و قصد داشت میزان استخراج نفت را که نام آنرا هم به غلط ( تولید نفت !) گذاشته بود به بیش از 8 میلیون بشکه در روز برساند تا برای نظام ولایت فقیه در آمد کسب کند!

 

یکی از دلایل کودتا علیه دولت آقای ابوالحسن بنی صدر، منتخب واقعی ملت ایران، سعی در قطع وابستگی ایران به نفت بود.

 

از ابتدای انقلاب نیز بجز در دوران ریاست جمهوری آقای بنی صدر، کمتر دولتی بفکر تقویت بنیاد تولید واقعی در ایران و قطع وابستگی بودجه به نفت بوده است. در دوران آقای بنی صدر برنامه مهمی اجرا شد که خدمتی مهم به جامعه ایران بود و ‌این خدمت از طرف نظام ولایت فقیه سانسور شده و‌ می شود و اینگونه بود که: در آخرین سال دوره محمد رضا پهلوی( که مسابقه فروش نفت خام گذاشته بود ) ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه نفت استخراج می شد که 700 هزار بشکه آن برای مصرف داخلی با جمعیت 34 میلیونی بود‌ و ۵ میلیون‌ بشکه نفت هم صادر می شد اما در دوران ریاست جمهوری آقای بنی صدر با توجه به وجود گروگانگیری و توقیف ذخایر ارزی ایران و نیز جنگی که بر ساختار تولیدی ایران صدمه زده بود، ایشان به کمک آقای مهندس معین فر صادرات نفت را تا حد یک میلیون‌ و ۲۰۰ هزار بشکه کاهش دادند اما با استفاده از پتانسیل انقلاب قیمت نفت از ۱۳ دلار برای هر بشکه در زمان شاه به ۳۴ دلار برای هر بشکه در بازار رسمی و‌ در بازار آزاد ( فروش به ژاپن ) به بشکه ای ۴۰ دلار افزایش دادند. با این سیاست آقای بنی صدر 3 کار مهم انجام داد:

 

1-    هم به عمر ذخایر چاههای نفتی ایران افزود

 

2-    هم حق ایران را با فروش نفت به قیمت واقعی نفت از کشورهای مصرف کننده گرفت

 

3-    هم ترکیب بودجه را به بودجه ای تولید محور تغییر داد ( به ویژه گیهای بودجه دوران وی ارجاع می دهم .

 

ملت ایران باید بدون حب و بغض در این مساله تامل کند که کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ علیه حکومت ملی دکتر مصدق و نیز کودتای ۳۰ خرداد ۶۰ علیه حکومت آقای بنی صدر تنها بعلت این رخ داد که برنامه های این دو حکومت تولید محور بودند و برنامه اقتصادی تولید محور این دو حکومت که در ابعاد سیاسی و فرهنگی و اجتماعی نیز تکیه بر توانایی مردم و نیروهای محرکه ایران از قبیل ابتکار و خلاقیت و توانایی مردم داشت تنها می توانند در نظامهای حقوقمند به ثمر نشیند و از اینرو نظامهای استبدادی که مصرف محورند به ضرس قاطع روی به کودتا علیه این نوع حکومتها می آورند. همانطور که نظام استبدادی پهلوی و نظام ولایت فقیه علیه این دو حکومت منتخب واقعی مردم به کودتا دست زدند .

 

 

در حال حاضر بیش از ۹۷ درصد انرژی مصرفی ایران شامل گاز و محصولات نفتی است. (این رقم شامل برق هم می‌شود، چون ۹۰ درصد برق ایران در واقع از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود)

 

در زمانی که قانون برنامه 5 ساله ششم "توسعه" در کشور جاری شد، میانگین بازدهی عنوان شده برای واحدهای نیروگاهی کشور 37.6 درصد به ثبت رسیده بود. این یعنی از هر 100 واحد انرژی وارد شده به نیروگاه به منظور تولید برق 62.4 واحد تلف شده و تنها 37.6 واحد انرژی زمینه تولید برق را فراهم می‌کند. میانگین جهانی بازده واحدهای نیروگاهی دنیا بر اساس اطلاعات مستند وزارت انرژی ایالات متحده آمریکا معادل 52 درصد برای سوخت گاز طبیعی است و در برخی کشورها 60 درصد متوسط راندمان است به خاطر تکنولوژی خوب توربینهای گازی. بدین ترتیب، بیش از یک سوم سوخت تحویلی به نیروگاه‌های برق ایران به خاطر راندمان پایین آنها به هدر می‌رود. از طرفی نیز آمارهای مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که ۱۲ تا ۱۳ درصد برق تولیدی کشور در مرحله انتقال و توزیع به هدر می‌رود.

 

 

در نظام ولایت فقیه برنامه های "توسعه" نیز تنها برای ثبت بروی کاغذ اند و در عمل هیچگاه آن برنامه ها دنبال و عملی نمی شوند. بعنوان نمونه با توجه به بازه ثبت شده در ابتدای اجرای برنامه ششم توسعه، در ابتدای سال 1400 با در نظر گرفتن تکلیف این برنامه بازدهی واحدهای نیروگاه حرارتی وزارت نیرو، بخش خصوصی و صنایع بزرگ باید به 45.6 درصد رسیده بود و در انتهای سال 1400 با پایان عمر برنامه ششم توسعه این رقم باید به 47.6 درصد نزدیک می‌شد.با علم به تکلیف وزارت نیرو بر اساس آخرین آمار ارائه شده از صنعت برق در آمار شهریورماه آب و برق وزارت نیرو، بازده واحدهای نیروگاهی کشور تنها به 39 درصد رسیده است. به عبارت دیگر از ابتدای اجرای قانون برنامه 5 ساله ششم تا ابتدای سال 1400 تنها شاهد رشد 1.4 درصدی بازدهی در مدت 4 سال بودیم!

 

یعنی اگر دولتها به جدیت برنامه ای در زمینه صرفه جویی در مصرف و هدر دادن انرژی داشتند و اگر فقط همین دو مشکل حل می شد، در مصرف گاز بخش نیروگاهی سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب صرفه‌جویی می شد.

 

از طرفی، نظام ولایت فقیه سالانه ۱۸ میلیارد متر مکعب گازی که همراه با نفت از میادین نفتی استخراج می‌شود را به خاطر نبود تجهیزات جمع‌آوری آن در مشعل‌ها سوزانده و به هدر می‌دهد. برای جلوگیری از مشعل ‌سوزی گازها، تنها نیاز به ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است. بدین ترتیب در همین دو بخش نیروگاهی و مشعل‌سوزی گازها اگر مشکلات حل شود، سالانه از اتلاف ۵۱ میلیارد متر مکعب گاز جلوگیری می‌شود که برابر نیمی از گاز مصرفی خانوارهای ایران است.

 

 

 

ملاحظه می شود که این نظام حاضر به خرج این مبالغ در جنگهای منطقه است ولی در سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز نیست.

 

همین انجام نشدن تکالیف قانونی برنامه ششم توسعه اقتصادی کشور در بخش ارتقای بازدهی نیروگاه‌های کشور سبب ایجاد ضرر و زیان گسترده‌ای در حوزه انرژی را مهیا کرده و همین مسئله سبب شد تا از سال 1398 شاهد قطعی برق متمادی باشیم و با ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی مواجه شویم.

 

بر همین اساس، میزان مصرف گاز طبیعی از سال 1398 تا انتهای 7 ماهه سال 1400 بیانگر افزایش قابل توجه مصرف است. به این ترتیب که در سال 1398، میزان گاز مصرفی معادل 61 میلیارد متر مکعب در سال برآورد شد. این آمار در سال 1399 به 66 میلیارد متر مکعب رسید و در نهایت در 7 ماهه ابتدایی سال 1400 مصرف گاز طبیعی واحدهای نیروگاهی با رشدی قابل توجه از 50.6 میلیارد متر مکعب گذر کرد.

 

 مجموع گاز هدر رفته ناشی از سرپیچی انجام تکالیف برنامه ششم توسعه اقتصادی در حوزه ارتقای بازده واحدهای نیروگاهی در 3 سال گذشته به رقمی معادل 8.56 میلیارد متر مکعب برآورد می‌شود.

 

 مجموعه متفاوتی که درآمدهای نفت و گاز ایران با اقتصاد های مسلط و با اقتصاد ایرانی می دهد:

 

 

 

واقعیت مصرف محور شدن اقتصاد ایران که بعلت بی کفایتی دولتها و نداشتن برنامه ای مطابق با حقوق پنجگانه انسان و طبیعت رخ داده است ،باعث شده که در وطن ما ایران، مجموعۀ اقتصاد نفت با اقتصادهای مسلط صنعتی، و مجموعه درآمدهای نفتی با کل مصرف نفت در ایران، هر کدام نوعی مجموعۀ متفاوت در دو محل متفاوت، بدهند.

 

اولین مجموعه را نفت و گاز در کشورهای صنعتی مسلط می دهد که در آنجا یک پویایی تولید ایجاد می کند. یعنی نفت و گاز صداراتی به این کشورها مولد می شوند و در تولید بکار می افتند و لذا ایجاد اشتغال نیزمی کند و اقتصاد آنها را براه می اندازد.

 

مجموعۀ دوم که نفت و و گاز و درآمدهایش، در درون اقتصاد زیر سلطۀ کشور ما می دهد این است که آن درآمدها یک پویایی از مصرف ایجاد می کنند و صرف واردات می شود. این پویایی تمامی خطوط های اساسی سیاست اقتصادی ما و در نتیجه سیاست نفتی ما را تعیین می کند. در واقع امر چه در دوران پهلوی و چه در دوران نظام ولایت فقیه، آن نفتی که از چاه های ما بیرون کشیده می شود، در اقتصادهای مسلط تبدیل می شود به مادۀ مولد برای ایجاد اشتغال و کار و کارآیی اقتصاد و درآمدش در درون کشور ما برعکس، اقتصاد ما را دچار تجزیه می کند و نه تنها اقتصاد را براه نمی اندازد، بلکه مثل یک دستگاه مکنده ای می شود محصولات آنها را به درون کشورما وارد می کند و ضربه به اشتغال و ابتکارمی زند چرا که تولید داخلی را از کار می اندازد ،علاوه بر سرمایه های ملی که نفت و گاز هستند، سایر سرمایه های ملی دیگر را- بخصوص نیروهای محرکه ای که استعداد های درخشان علمی و فنی ما هستند و همچنین حاصل کار مردم- روزبروز بیشتر و در ابعاد گسترده تری می مکد و بطرف اقتصاد کشورهای مسلط سوق می دهد.

 

لذا معتقدم ایران با داشتن نعمتی همانند تابش خورشید و با توجه به اینکه میزان تابش خورشیدی در ایران ۲۰۰۰ kWh/m2/yr یکی از بزرگترین مقادیر درجهان است که برای نمونه بیش از دو برار میزان تابش متوسط خورشیدی سالانه در آلمان است و امکان استفاده از انرژی بادی در بسیاری از نقاط ایران ( اطلس آن را آلمانیها برای ایران تهیه کرده اند) که از انرژی های پاک هستند ،نبایستی نه در داخل و نه به قصد صادرات نفت را بعنوان ماده خام بفروشد.هم بعلت با ارزش بودن نفت و هم بخازر میزان آلودگی و دی اکسید کربنی که ایجاد می کند.

 

از اینرو مخالف هر گونه استخراج نفت بدین مقصود هستم.دولت حقوندی در آینده ایران لازم است که با پایه گذاری کردن یک اقتصاد تولید محورو حقوند ( با رعایت حقوق چهارگانه انسان و حق طبیعت )،اقتصاد ایران را از تک محصولی نفت رها سازد و ارزش این ماده را بداند و بودجه دولت ها در آینده به در آمد نفت وابسته نباشد. لذا از دید اینجانب بهره برداری از منابع نفتی خصوصا آنهایی که با سایر کشورها نیز مشترک نیست و متعلق به نسلهای آینده نیز هست ، نبایستی اکنون و با عجله به قصد درآمد زایی آنهم برای نظامی مافیایی صورت گیرد. یاد آور شوم که آقای زنگنه وزیر نفت دوران خاتمی و روحانی مسابقه در استخراج نفت و فروش آن گذاشته بود و قصد داشت میزان استخراج نفت را که نام آنرا هم به غلط ( تولید نفت !) گذاشته بود به بیش از 8 میلیون بشکه در روز برساند تا برای نظام ولایت فقیه در آمد کسب کند !

 

 یکی از دلایل کودتا علیه دولت آقای ابوالحسن بنی صدر منتخب واقعی ملت ایران سعی در قطع وابستگی ایران به نفت بود.

 

 

از ابتدای انقلاب نیز بجز در دوران ریاست جمهوری آقای بنی صدر ، کمتر دولتی بفکر تقویت بنیاد تولید واقعی در ایران و قطع وابستگی بودجه به نفت بوده است .در دوران آقای بنی صدر برنامه مهمی اجرا شد که خدمتی مهم به جامعه ایران بود و ‌این خدمت از طرف نظام ولایت فقیه سانسور شده و‌می شود واینگونه بود که : در آخرین سال دوره محمد رضا پهلوی ( که مسابقه فروش نفت خام را گذاشته بود ) ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه نفت استخراج می شد که 700 هزار بشکه آن برای مصرف داخلی با جمعیت 34 میلیونی بود‌ و ۵ میلیون‌ بشکه نفت هم صادر می شد . اما در دوران ریاست جمهوری آقای بنی صدر با توجه به وجود گروگانگیری و توقیف ذخایر ارزی ایران و نیز جنگی که بر ساختار تولیدی ایران صدمه زده بود ایشان به کمک آقای مهندس معین فر صادرات نفت را تا حد یک میلیون‌ و ۲۰۰ هزار بشکه کاهش دادند اما با استفاده از پتانسیل انقلاب قیمت نفت از ۱۳ دلار برای هر بشکه درزمان شاه به ۳۴ دلار برای هر بشکه در بازار رسمی و‌در بازار آزاد ( فروش به ژاپن ) به بشکه ای ۴۰ دلار افزایش دادند. با این سیاست آقای بنی صدر 3 کار مهم انجام داد

 

1-    هم به عمر چاههای نفتی ایران افزود

 

2-‌هم حق ایران را با فروش نفت به قیمت واقعی نفت از کشورهای مصرف کننده گرفت.

 

3-هم ترکیب بودجه را به بودجه ای تولید محور تغییر داد ( به ویژه گیهای بودجه دوران وی ارجاع می دهم )

 

ملت ایران باید بدون حب و بغض در این مساله تامل کند که کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ علیه حکومت ملی دکتر مصدق و نیزکودتایی ۳۰ خرداد ۶۰ علیه حکومت آقای بنی صدر تنها بعلت این رخ داد که برنامه های این دو حکومت تولید محور بودند و برنامه اقتصادی تولید محور این دو حکومت که در ابعاد سیاسی و فرهنگی و اجتماعی نیز تکیه بر توانایی مردم و نیروهای محرکه ایران از قبیل ابتکار و خلاقیت و توانایی مردم داشت  ،تنها می توانند در نظامهای حقوقمند به ثمر نشیند و از اینرو نظامهای استبدادی که مصرف محورند به ضرس قاطع روی به کودتا علیه این نوع حکومتها می آورند. همانطور که نظام استبدادی پهلوی و نظام ولایت فقیه علیه این دو حکومت منتخب واقعی مردم به کودتا دست زدند .

 

در حال حاضر بیش از ۹۷ درصد انرژی مصرفی ایران شامل گاز و محصولات نفتی است. ( این رقم شامل برق هم می‌شود، چون ۹۰ درصد برق ایران در واقع از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود).

 

در زمانی که قانون برنامه 5 ساله ششم "توسعه" در کشور جاری شد، میانگین بازدهی عنوان شده برای واحدهای نیروگاهی کشور 37.6 درصد به ثبت رسیده بود. این یعنی از هر 100 واحد انرژی وارد شده به نیروگاه به منظور تولید برق 62.4 واحد تلف شده و تنها 37.6 واحد انرژی زمینه تولید برق را فراهم می‌کند. میانگین جهانی بازده واحدهای نیروگاهی دنیا بر اساس اطلاعات مستند وزارت انرژی ایالات متحده آمریکا معادل 52 درصد برای سوخت گاز طبیعی است.و در برخی کشورها 60 درصد متوسط راندمان است به خاطر تکنولوژی خوب توربینهای گازی. بدین ترتیب، بیش از یک سوم سوخت تحویلی به نیروگاه‌های برق ایران به خاطر راندمان پایین آنها به هدر می‌رود.از طرفی نیز آمارهای مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که ۱۲ تا ۱۳ درصد برق تولیدی کشور در مرحله انتقال و توزیع به هدر می‌رود.

 

 

در نظام ولایت فقیه برنامه های "توسعه" نیز تنها برای ثبت بروی کاغذ اند و در عمل هیچگاه آن برنامه ها دنبال و عملی نمی شوند.بعنوان نمونه با توجه به بازه ثبت شده در ابتدای اجرای برنامه ششم توسعه، در ابتدای سال1400 با در نظر گرفتن تکلیف این برنامه بازدهی واحدهای نیروگاه حرارتی وزارت نیرو، بخش خصوصی و صنایع بزرگ باید به 45.6 درصد رسیده بود و در انتهای سال 1400 با پایان عمر برنامه ششم توسعه این رقم باید به 47.6 درصد نزدیک می‌شد.با علم به تکلیف وزارت نیرو بر اساس آخرین آمار ارائه شده از صنعت برق در آمار شهریورماه آب و برق وزارت نیرو، بازده واحدهای نیروگاهی کشور تنها به 39 درصد رسیده است. به عبارت دیگر از ابتدای اجرای قانون برنامه 5 ساله ششم تا ابتدای سال 1400 تنها شاهد رشد 1.4 درصدی بازدهی در مدت 4 سال بودیم!

 

یعنی اگر دولتها به جدیت برنامه ای در زمینه صرفه جویی در مصرف و هدر دادن انرژی داشتند و اگر فقط همین دو مشکل حل می شد، در مصرف گاز بخش نیروگاهی سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب صرفه‌جویی می‌شود.

 

 

از طرفی، نظام ولایت فقیه سالانه ۱۸ میلیارد متر مکعب گازی که همراه با نفت از میادین نفتی استخراج می‌شود را به خاطر نبود تجهیزات جمع‌آوری آن در مشعل‌ها سوزانده و به هدر می‌دهد. برای جلوگیری از مشعل ‌سوزی گازها، تنها نیاز به ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است. بدین ترتیب در همین دو بخش نیروگاهی و مشعل‌سوزی گازها اگر مشکلات حل شود، سالانه از اتلاف ۵۱ میلیارد متر مکعب گاز جلوگیری می‌شود که برابر نیمی از گاز مصرفی خانوارهای ایران است.

 

ملاحظه می شود که این نظام حاضر به خرج این مبالغ در جنگهای منطقه هست ولی در سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز نیست.

 

همین انجام نشدن تکالیف قانونی برنامه ششم توسعه اقتصادی کشور در بخش ارتقای بازدهی نیروگاه‌های کشور سبب ایجاد ضرر و زیان گسترده‌ای در حوزه انرژی را مهیا کرده و همین مساله سبب شد تا از سال 1398 شاهد قطعی برق متمادی باشیم و با ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی مواجه شویم.

 

 

 

 

 

 

آنچه که مهم است این است که از نظامی که خود بحران ساز است نمی توان انتظار حل بحران داشت. لذا فرهنگ سازی بعهده جامعه مدنی است. مصرف گرای در همه زمینه ها را در اذهان بی ارزش کردن و همچون این دبیر محترم آقای تقوی گرامی به دانش آموزان فرهنگ تولید را یاد دادن و ازخانواده با این فرهنگ سازی شروع کردن و والدین الگوی تولید محوری ( تولید فکر و دنش ، اخلاق و معنویت ، کالا و بکار گیری لوازم آن یعنی مراقبت از حقوق خود و دیگران و طبیعت ...) گشتن و مبارزه با انواع مصرف محوری ( تقلید در فکر و عقیده ، قبول بی دیل هر نظر ی و هر تهمتی ، قبول هرامری و چون و چرا نکردن ،چشم و هم چشمی در مصرف کالا های غیر ضروری ، اسراف در همه چیز منجمله در مصرف انرژی ، معتاد داشتن کالاهای لوکس و یا لباسهای با برند بودن و...)شدن ، باعث می شود که جامعه ای خلاق و رشد یاب و حقوند و درخور خود را با فکر و اندیشه و دستان خود بسازیم.

 

ایران که دارنده دومین ذخایر گاز جهان است، خود بدل به وارد کننده گاز شده است!

 

ایران بعد از روسیه، دومین ذخایر گاز جهان را دارد. روسیه با دارا بودن ۲۶ درصد از ذخایر گازی جهان مقام اول، ایران با دارا بودن ۱۶ درصد مقام دوم و قطر با ۱۴ درصد مقام سوم را داراست. اما با این وجود ایران از واردکنندگان گاز در جهان به شمار می رود.

 

ایران به منظور تأمین بخشی از گاز طبیعی مورد نیاز مناطق شمالی و شمال شرق کشور، در سال‌های گذشته ایران به ‌خصوص در فصول سرد سال، روزانه ۲۳ تا ۳۰ میلیون مترمکعب در روز از ترکمنستان وارد کرده است و بدین ترتیب، تقریبا هر سال کمتر از ۵ درصد از نیاز خود را از این طریق تأمین کرده است. طی ۱۵ سال گذشته به طور متوسط ۱۵.۳ میلیون متر مکعب گاز طبیعی از کشور ترکمنستان وارد ایران شده است. همان طور که در نمودار ذیل هویدا است، از سال ۱۳۹۵ به بعد میزان واردات گاز طبیعی از این کشور از ایران با شیب تندی کاهش پیدا کرده است به طوری که در دو سال اخیر، میزان واردات از این کشور قطع شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

شایان ذکر است که واردات گاز از ترکمنستان از دو طریق صورت می‌گیرد:

 

– نخستین خط لوله گاز وارداتی ۲۰۰ کیلومتری کردبچه- کردکوی در سال ۱۳۷۶ به بهره‌برداری رسید و از این خط، قابلیت واردات سالانه ۶ تا ۸ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی وجود دارد.

 

– دومین خط لوله گاز وارداتی خط لوله دولت آباد-سرخس–خانگیران به طول ۳۰ کیلومتر می‌باشد که ظرفیت سالانه آن ۱۲ میلیارد متر مکعب است.

 

مجموع ذخایر گازی ایران و قطر در منطقه پارس جنوبی این دو کشور بزرگ‌ترین کریدور انرژی در منطقه خلیج فارس به شمار می‌آیند. به گزارش روابط‌ عمومی شرکت نفت و گاز پارس، کل میزان تولید گاز از میدان مشترک پارس جنوبی از بدو بهره‌برداری تا پایان سال ۹۹ به رقم یک‌هزار و ۸۶۷ میلیارد مترمکعب رسیده است.

 

سهم ذخایر هیدروکربونی ایران از میدان مشترک گازی پارس جنوبی ۱۴ تریلیون مترمکعب گاز و ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی در مساحتی به وسعت ۳ هزار و ۷۰۰ کیلومتر مربع تخمین زده شده است. اما قطر بیشترین بهره برداری گاز و نفت را از این میدان مشترک کرده است . قطر در سایه سرمایه‌گذاری و سیاست بین‌المللی فعال خود توانسته است طی چند دهه گذشته بیش از ایران از این میدان گاز تولید کند.

 

پیشبینی های استخراج نفت وگازکه صرفا بر روی کاغذ ثبت شده اند و با واقعیت فاصله بسیار دارد.

 

نظام ولایت فقیه براساس ششمین برنامه پنج‌ساله "توسعه "ششم که یکسال نیز از آن می گذرد ،قراربوده که، روزانه 4.5 میلیون بشکه نفت تولید کرده و با سرمایه‌گذاری در برخی میادین انرژی، به‌ویژه میدان مشترک پارس جنوبی، تولید گاز خود را نیز به 1.3 میلیارد مترمکعب در روز برساند. ایران در حال حاضر روزانه 1 میلیارد متر مکعب گاز تولید می‌کند که 70 درصد آن از میدان پارس جنوبی است و مصرف زیاد داخلی باعث کم شدن حجم گاز صادراتی شده است. ایران قرار بود در پایان برنامه ششم ، سهم خود را در بازار منطقه‌ای و بین‌المللی گاز افزایش دهد و میزان صادرات از 8 میلیارد مترمکعب در سال 1394 به 68 میلیارد مترمکعب در پایان سال 1399 برساند. ولی در سال 1401 تنها 17 میلیارد متر مکعب گاز صادر می کند !

 

دلایل اصلی و واقعی عدم صدور صادرات گاز ایران و عملکرد خط لوله ها.

 

جمهوری اسلامی ایران در ۲۲ سال گذشته با کشورهای مختلفی همچون هند، پاکستان، چین، امارات، عراق، ترکیه، عمان، کویت، بحرین، لهستان، گرجستان، ایتالیا، آذربایجان و اتحادیه اروپا مشغول گفت‌وگو برای صادرات گاز بوده است که بسیاری از آن‌ها به قرارداد اجرایی یا یادداشت تفاهم منجر شد اما به غیر از ترکیه، عراق، ارمنستان و آذربایجان در سایر موارد ناکام مانده؛ به‌گونه‌ای که سهم ایران در بازار جهانی گاز همچنان عشری از عشار است!

 

باید توجه داشت که نظام ولایت فقیه همواره بی کفایتی ها و سیاستهای غلط و تنش زای خود را در منطقه و جهان را در پست بهانه تحریم پنهان می نماید اما تحریم یا اعمال آن دلیل موجهی برای این ناکامی بزرگ ارزیابی نمی‌شود. زیرا اغلب مذاکرات با کشورهای یادشده، پیش از تحریم‌ها آغاز شد و اگر قراردادی هم در فروش گاز اجرایی شده، تحریم های آمریکا، آن‌ها را متوقف نکرده است. تداوم صادرات ناچیز گاز ایران به ترکیه، عراق، ارمنستان و آذربایجان از آن جمله‌اند. 17 میلیارد مترمکعب صادرات سالانه گاز ایران با تحریمها متوقف نشده است.پس دلایل را بایستی جای دیگر جستجوکرد. نگارنده دلایل را بترتیب درجه اهمیت خودنقل می کنم:

 

1-مصرف بیش از حد داخلی(52 2میلیارد مترمکعب مصرف داخلی در مقابل17 میلیارد مترمکعب صادرات !)

 

2-جهت‌گیری سیاسی ( بی کفایتی و سیاستهای تنش زا و خشونت برانگیز و انگیزه رانت خواری و سود جستن از تحریم ها توسط دسته بندی های قدرتمدار و مافیایی درون نظام ولایت فقیه که بر تفاهم با جهان بر مبنای حقوق ملی می چربد.)

 

3 نفوذ یا خرابکاری رقبای کشور در صادرات گاز (بویژه نقش روسیه و رفتار نظام ولایت فقیه در قبال روسیه که بعنوان یک زیر سلطه مطیع ایفای نقش حفظ منابع روسیه را بعهده گرفته است در شماره آینده به تفصیل به ان می پردازم )

 

4-فقدان دانش متصدیان تصمیم گیر در حوزه انرژی و فقدان تجربه روزآمد مجریان

 

5- بکارگیری سرمایه ها ی کشور ( همچون سرمایه موجود در صندوق توسعه )در پرداخت هزینه های جاری و جنگهایی که نظام حاکم ایران را در آنها درگیر کرده است بجای سرمیاه گذاری در صنایع مهم همچون صنعت نفت و گاز به نحوی که سالیان سال است که از نیاز بیش از 200 میلیارد دلار به سرمایه گذاری در این حوزه نام برده می شود .

 

در ذیل نمونه هایی از این ناکامی ها را ذکر می نمایم:

 

در سال‌های گذشته چندین قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان، عمان و هند و همچنین «پروژه صلح» امضا شد، ولی دهلی نو در سال 2011 با فشار باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا از این پروژه کنارکشید. آمریکا در مقابل به هند کمک کرد تا با توسعه و استفاده از صنایع و انرژی هسته‌ای برق تولید کند. ترامپ نیز قراردادی 20 ساله برای صادرات «ال.ان.جی» به هند را امضا کرد. عربستان سعودی و برخی ازکشورها نیز توانستند سهم خود را در بازارهند تضمین کنند.

 

ایران برای صادرات گاز به پاکستان وعمان نیز خط لوله مورد نیاز را احداث کرد، ولی پاکستان به بهانه تحریم‌ها و کمبود منابع مالی سهم خود از پروژه را به اتمام نرساند. بنابراین با توجه به سرمایه‌گذاری دیگر کشورها در زمینه زیرساخت‌های انرژی پاکستان و برنامه این کشور برای واردات «ال.ان.جی» از قطر و جمهوری آذربایجان، ایران شانس زیاد برای فروش گاز به پاکستانی‌ها ندارد.

 

بحث صادرات گاز ایران به اروپا در ده پانزده سال گذشته مطرح شده و قراردادی نیز برای صادرات این کالا به اتریش از طریق ترکیه به امضا رسید که به دلیل تحریم‌ها و مسائل سیاسی و تکنیکی اجرایی نشد. درحال حاضر امنیت عمان در بخش گاز طوری است که بود یا نبود گاز ایران نقش مهمی ندارد ومی‌تواند از دیگر کشورها نیز این کالا را بخرد.

 

تا قبل از حمله روسیه به اوکراین قرار بود احداث خط لوله «نورد استریم-2» برای صادرات گاز روسیه به آلمان و شمال اروپا آغاز شود. واشنگتن در دوره دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین آمریکا مخالف سرسخت این پروژه بود

 

علاوه بر موارد فوق، شرکت «گاز پروم» روسیه به عنوان یکی از رقبای اصلی ایران، نقش بسیار فعالی درتامین انرژی اروپا ایفا می‌کرد و این کشور هرگز حاضر نمی‌شود که نقش مونوپولی خود در بازار گازطبیعی اروپا را از دست بدهد.مگر اینکه از طرف اروپا تحریم شود .از سوی دیگر، آمارها نشان می‌دهد که مصرف گاز طبیعی در اروپا کاهش یافته و دانمارک و نروژ به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر رفته‌اند. سهم سوخت‌های فسیلی در سبد کشورهای اروپایی کمتر شده است. همانند کوشش آلمان که قصد دارد در تهیه ارژی مستقل شود و بر انرژی های تجدید پذیر تکیه کند. برخی از کشورهای اروپایی نیز به خرید گاز مایع از امریکا و قطر روی آورده اند.

 

تا قبل از حمله روسیه به اوکراین قرار بود احداث خط لوله «نورد استریم-2» برای صادرات گاز روسیه به آلمان و شمال اروپا آغاز شود. واشنگتن در دوره دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین آمریکا مخالف سرسخت این پروژه بود.

 

با توجه به جنگ اوکراین بازار خاکستری که قبلا به شکل انحصاری در اختیار ایران بود و معمولا ایران بود که فرآورده‌ها و نفت خام را در بازار خاکستری می فروخت الان یک رقیب جدی به اسم روسیه دارد. به مساله رقابت روسیه با ایران و بدر بردن فر صتها از دست ایران در بخش دوم که به مساله صادرات نفت است می پردازم

 

عدم تحقق سهم صادرات تعیین شده و عدم سرمایه گذاری در فاز 11 پارس جنوبی

 

مجلس نظام بعلت عدم پیشروی مطابق برنامه ششم "توسعه"یک سال را به دوره اجرای برنامه ششم افزود. طبق این برنامه قرار بود سهم ایران در بازار صادرات گاز از 1 درصد در سال 1394 به 6 درصد در پایان برنامه ششم برسدکه این هدف نیز محقق نشد.در واقع امر صادرات گاز در ایران به دلایل گوناگونی از جمله عدم سرمایه گذاری کافی در سال های اخیر و تحریم های بین المللی، و نیز وزرای ناتوان و بی کفایت ، و نیز تعریف نشدن جایگاه انرژی در دیپلماسی ، بسیار پایین تر از جد انتظار است.

 

قطر اکنون بزرگترین صادر کننده گاز طبیعی مایع یا LNG در جهان است. این درحالی است که ایران سال ها با صادرات گاز طبیعی مایع که تاسیسات خاصی را لازم دارد، فاصله دارد.

 

شرکت نفت قطر، در همکاری با اکسان موبیل، کونوکو فیلیپس، شل، توتال و سایر شرکت‌ها، در مجموع ۷۵ میلیون تن ال‌ان‌جی در سال تولید می‌کند. این تولید توسط یک ناوگان از ۷۸ کشتی با ظرفیت کل ۱۵ میلیون متر مکعب، به بازار جهانی منتقل می‌شود. ژاپن و هند و کره جنوبی از بزرگترین مصرف‌کنندگان ال‌ان‌جی هستند.

 

 

لازم به یاد آوری است که كشور ما حدود 28 ميدان مشترك هيدروكربني با هفت كشور همسايه دارد . اما در اغلب ميادين مشترک كه مورد بهره‌برداري قرارگرفته است از رقبا عقب هستيم .اما وضعيت ما در ميادين مشترك با قطر از همه بدتر است. در لايه گازي پارس‌جنوبي، كشور قطر حدود 11 سال از ما زودتر آغاز به بهره‌برداري نموده است و هم كنون نيز بسيار بيشتر از ایران توليد مي‌نمايد اما عدم پیگیری حقوقی مساله لایه نفتی ایران در پارس جنوبی باعث شده که مطابق اطلاعی که آقای دکتر غلامحسین حسنتاش در وبلاگ خود داده اند:"در سمت قطر، لايه نفتي پارس‌جنوبي که بنام ميدان نفتي الشاهين شناخته مي‌شود ،قطري‌ها مرز شمالي در نقشه اين ميدان را در حاشيه مرز ميان دو كشور ببریده اند. در صورتي‌كه مطالعات نشان ميدهد كه اين ميدان در آبهاي ايران ادامه دارد و توسعه ميدان نيز در دستور كار شركت نفت و گاز پارس و پيمانكار آن شركت پتروايران بوده است كه هنوز به توليد نرسيده است. با این حساب بديهي است كه هر ميزان توليد بيشتر كشور رقيب در ميادين مشترك، ما را براي هميشه از سهم خود محروم مي‌نمايد."

 

 

لازم به یاد آوری است که در مورد میزان برداشت از میادین مشترک هیدروکربنی در حال حاضر قاعده خاص بین المللی وجود ندارد و سرعت برداشت هر کدام تعیین کننده است. مطابق گزارش معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت اعلام کرد( ایمنا 4 تیر 1401 ): توسعه فاز ۱۱ طرح توسعه میدان گازی پارس‌جنوبی در حال انجام است و تولید اولیه از این فاز طبق پیش‌بینی در سال ۱۴۰۱ محقق می‌شود. همچنین پیشرفت فیزیکی طرح توسعه فاز ۱۱ پارس‌جنوبی در انتهای سال ۱۴۰۰ بیش از ۳۴ درصد است."

 

بدین سان می توان حدس زد که تاخیر درپیشرفت فیزیکی فاز 11 پارس جنوبی که تازه در 1400 34 درصد رشد داشته است چندین میلیارد دلار ضرر به ایران وارد می سازد.

 

مسئله مهم‌تر اینکه؛برخی از کارشناسان میادن و مخزن معتقدند میدان پارس جنوبی که 70 درصد گاز طبیعی ایران را تامین می‌کند در چند سال آینده به «نقطه پیک» یا به اصطلاح «شبنم» خواهد رسید و پس از این مرحله، افت فشار باعث خواهد شد که میزان تولید در این میدان عظیم کاهش یابد. هرچند در برخی فازها این افت فشار از هم اکنون شروع شده وتکنولوژی شرکت‌های ایرانی متاسفانه جوابگوی رفع این مشکل نیست.

 

گاز را به دو طریق می توان صادر کرد

 

یا از طریق خط لوله

 

و یا گاز طبیعی مایع یا LNG که صادر کنندگان آن نیازمند لوله های انتقال گاز و کشورهای ترانزیت وابسته نیستند و از طریق کشتی های ترابری گاز طبیعی مایع ( LNG carrier) را به کشورهای مقصد در 5 قاره جهان از طریق دریا انتقال می دهند.

 

سوال 2:مصرف داخلی گاز ایران محلی برای صادرات گاز ایران گذاشته است؟

 

پاسخ :چنانچه به آمار رسمی گمرک ایران، را مبنا قرار دهیم ( خبرگزاری فارس، در 6 اسفند 1400) در 11 ماه نخست سال 1400 میزان صادرات گاز طبیعی ایران بیش از 4.8 میلیارد دلار بوده است. و به گزارش مجید چگنی مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در خبرگزاری مهر25.02.1401 : از مجموع گاز تحویلی به شبکه در سال ۱۴۰۰ که حدود ۲۶۹ میلیارد مترمکعب بوده است ،مجموع صادرات گاز ایران به کشورهای همسایه هم ۱۷ میلیارد مترمکعب بود که نسبت به سال ۹۹ حدود ۲ درصد افزایش داشته است.طبق این آمار متوجه می شویم که میزان صادرات گاز ایران نسبت به مصرف داخلی تا چه اندازه نازل است.به ویژه که :

 

میزان گازی که همراه با نفت از میادین نفتی استخراج می‌شود ودر مشعل‌ها سوزانده و به هدر می‌رود در ایران حتی 1میلیارد مترمکعب بیشتر از صادرات گاز است.

 

 

صادرات گاز ایران ترکیه و عراق و ارمنستان

 

صادرات گاز ایران تاکنون به کشورهای ترکیه، عراق، ارمنستان، آذربایجان و نخجوان انجام شده است. قرارداد با این کشورها گاهی در قالب قراردادهای درازمدت، گاهی در قالب قراردادهای کوتاه‌مدت سوآپ و بعضاً در قالب تهاتر برق و گاز امضا شده است.

 

بنا بر آماری که مجید چگنی مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران داده است ( 25.02.1401خبرگزاری مهر) :"صادرات گاز طبیعی پارسال ۱۷ میلیارد مترمکعب در سال ۱۴۰۰ بوده است ،از این مقدار در سال ۱۴۰۰ به‌ طور میانگین روزانه ۲۰ میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر شده است (سالانه نزدیک به 11 میلیارد متر مکعب ) و اکنون نیز روزانه حدود ۳۵ میلیون مترمکعب صادر می‌شود، این مقدار صادرات به کشور ترکیه نیز پارسال حدود ۹ میلیارد متر مکعب بود. تعهد قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه ۱۰ میلیارد مترمکعب در سال و کف آن ۸.۵ میلیارد مترمکعب است اما سال گذشته بیش از ۹ میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه صادر کردیم.

 

 

 

ترکیه طی سال‌های اخیر مهم‌ترین و بزرگترین خریدار گاز طبیعی ایران بوده، اماقرارداد فعلی طرفین در سال 2026 پایان می‌یابد و مذاکرات برای تمدید آن نیز به نتیجه نرسیده است. دلیل آن نیز این است که سیاست تنوع‌بخشی در منابع انرژی توسط ترکیه موثر بوده و اکتشاف گاز در آگوست سال گذشته در دریای سیاه نیز باعث شده تا این کشور در معادلات انرژی، دست برتر داشته باشد.

 

از این رو، ایران برای انعقاد قرارداد جدید، باید شروط ترکیه را تامین کند و با قیمت کمتری گاز به این کشوربفروشد و شرایط برای صادرات مجدد این کالا توسط تُرک‌ها را نیز فراهم سازد. ترکیه می‌تواند با خرید گازاز روسیه و آذربایجان و همچنین با توجه به سرمایه‌گذاری بسیار زیادی که در بخش «ال.ان.جی» انجام داده و با تکیه بر منابع دریای سیاه و پتانسیل بالای آن در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر، خود را از گاز وارداتی ایران کاملا بی‌نیاز کند که این خود زنگ خطر دیگری برای آینده صادرات گاز طبیعی این کشور دربازار منطقه است.

 

بر اساس گزارش مرکز آمار ترکیه در 6 اسفند ماه 1400ایران در سال گذشته سهمی ۱۶ درصدی در گاز مصرفی ترکیه داشته است. ترکیه اما از روسیه بیشتر گاز می خرد و واردات گاز از روسیه را حدود ۴۳ درصد افزایش داده است.ایالات متحده نیز پارسال صادرات گاز مایع به ترکیه را ۵۶ درصد افزایش داده و به بالای ۴.۷ میلیارد متر مکعب رسانده است.

وضعیت صادرات گاز به ارمنستان

 

تهران و ایروان سال ۲۰۰۴ میلادی (١٣٨٣) قرارداد تهاتر گاز و برق را برای مدت ۲۰ سال امضا کردند که بر اساس آن، گاز صادراتی ایران به مصرف نیروگاه‌های تولید برق در ارمنستان می‌رسد. بخش اول خط لوله گاز صادراتی ایران به ارمنستان در روز دوشنبه ۱۹ مارس ۲۰۰۷ میلادی (۲۸ اسفند ۱۳۸۵) با حضور محمود احمدی‌نژاد و روبرت کوچاریان روسای جمهور دو کشور انجام شد.ارمنستان از اواسط سال ٢٠٠٩ واردات گاز از ایران را آغاز کرد.

 

در سال ۲۰۱۸ ارمنستان ۵۶۷ میلیون متر مکعب گاز ایران وارد کرد و ۱,۸۳۹ میلیارد کیلووات ساعت برق به ایران صادر کرد اما بعد از اعمال تحریم های بین المللی و آمریکایی اعمال شده علیه ایران همکاری های دو جانبه را محدود کرد .

 

 

 

پاسخ به بخش دوم سوال 3 - آیا ایران امکان ایران را دارد که به اروپا گاز ارسال نماید؟ و آیا کشورهای رقیب بازار ایران را خراب می کند یا خیر؟

 

ضعف دیپلماسی نظام ولایت فقیه که منجر به تحریم شده است امکانات صدور گاز را از ایران گرفته است.

 

 

در غرب ایران، بازار کشور های اروپایی قرار دارد که از جمله به گاز روسیه و جمهوری آذربایجان حداقل تاکنون متکی بوده اند . حمله روسیه به اوکراین و اشغال این کشورباعث شده است تا اروپایی ها به فکر جایگزین های دیگری برای گاز و متنوع کردن منابع گازی خود باشند.ایران یکی از گزینه های صادرات گاز به اروپا می توانست قرار گیرد.

 

در شرق ایران نیز، بازار بزرگ کشورهای آسیایی قرار دارد. چین و هند با رشد خیره کننده اقتصادی و کشور پر جمعیت پاکستان، به منابع جدید انرژی نیاز دارند.

 

با این همه، ایران تاکنون هنوز نیز نتوانسته است گاز خود را حتی از طریق خط لوله به پاکستان صادر کنند و مذاکرات برای صادرات گاز ایران به پاکستان و هند بیش از دو دهه پیش آغاز شد اما در سال های اخیر هند از شرکت در این مذاکرات منصرف شد.

 

روابط خارجی ایران با کشور های دیگر بر سر برنامه اتمی اش و عدم اطمینان درباره مسیر خط لوله انتقال گاز از طریق پاکستان، از جمله دلایلی بود که باعث شد هند به واردات گاز از ایران در آینده نزدیک چندان خوش بین نباشد.

 

راهکارهایی که ایران بایستی در پیش گیرد.

 

 

1-    ایران بایستی بتواند بجای باج دادن به این قدرت و آن قدرت ، دیپلماسی مسالمت آمیز و تنش زا و حقوندی را با تکیه بر حقوق ملی ( در واقع حقوق پنجگانه انسان و شهروندی و ملی و طبیعت و نیز حقوق ملی ایران در سطح جهانی ) اتخاذ نماید. تا شر تحریم از سر ایران رخت برکند و بتواند در بازارهای بین‌المللی عنصری فعال و تعیین‌کننده باشد که هم با صادرات گاز درآمدزایی ارزی کند و هم با ایجاد وابستگی‌های متقابل نفوذ خود درکشورهای منطقه را افزایش دهد .البته میزان صادرات گاز را اندازه ظرفیت اقتصاد ملی بایستی تعیین کند و نه نیاز سیاسی یک دولت به در آمد انهم برای پرداخت هزینه های جاری.

 

این امر با استبداد حاکم و در چارچوب نظام ولایت فقیه میسر نیست وگرنه بجای بکار بردن ایران در ابتدای این راهکار از نظام ولایت فقیه نام می بردم.

 

2-    ایران بایستی بتواند با تکنولوژی بهتر در نیروگاه های خود و نیز صنایع موجود و همچنین در بخش خانگی میزان مصرف گاز داخلی خود را بشدت کم کند تا بتواند بر میزان صادرات خود بیفزاید.

 

3-    ایران بایستی برای افزایش تولید انرژی پاک برای مصرف داخلی خصوصا سرمایه گذاری عظیم کند چرا که امکانات فراوانی و بستر مناسبی را در این زمینه نیز دارد.

 

4-    ایران شاید بتواند پروژه‌های «ال.ان.جی» که به علت تحریم‌ها در دوران احمدی نژاد متوقف شدند، را دوباره راه‌اندازی کند. این طرح به گفته کارشناسان به 6 تا 10 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد تاشاید با تبدیل گاز طبیعی به «ال.ان.جی» بتواند در بازار خارجی نقشی ایفا کند. در حال حاضر، آمریکا،قطر، استرالیا و روسیه در زمینه «ال.ان.جی» سرمایه‌گذاری عظیمی انجام داده‌اند و ایران برای رقابت بااین کشورها راه سختی در پیش دارد.

 

5-    ایران شدیدا نیازمند تکنولوژی های به روز است تا بتواند از سوزاندن سالانه ۱۸ میلیارد متر مکعب گازی که همراه با نفت از میادین نفتی استخراج می‌شود را به خاطر عدم تجهیزات لازم به هدر ندهد.

 

در وضعیت سنجی شماره آینده به بقیه سوالها پاسخ خواهم داد.

 

 

 

ژاله وفا عضو مجامع اسلامی ایرانیان